Krytyka literacka

Elżbieta Musiał – o powieści „Mesjasz. Comeback” Leszka Kumańskiego

Leszek Kumański. Comeback

„Na tym więc stole operacyjnym dokonywano operacji na mózgu, tyle że zabieg o globalnym zasięgu…”

„Mesjasz. Comeback” Leszka Kumańskiego jest powieścią skrojoną na dzisiejsze czasy i to co najmniej z dwóch powodów. Oddaje 1 : 1 wyobrażenia i wizerunek współczesnego świata tak na poziomie zewnętrzności, jak i jego upadku duchowego. Pozorna wspaniałość wynalazków cywilizacyjnych, choć zrodzona z kreacyjnego potencjału ludzi, nie idzie w parze z rozwojem duchowym. Dlaczego człowiek porzuca lub zagubia jedną z niezbywalnych swoich części? Notabene niepodlegającą upływowi czasu, nieprzedawniającą się, jak to dzieje się z największymi osiągnięciami techniki, ale największymi dziś, bo jutro już wyrzucanymi na śmietnik historii.

Czas miniony i czas obecny w powieści Grzegorza Raka

Wyprawa do Radości to już czwarta powieść Grzegorza Raka. Rozpoczyna ją Prolog będący w niemałej części ładną poetycką prozą – jej niemą, ale, jak się okaże, wiele mówiącą bohaterką jest noc: „Duszna a zarazem pogodna, upalna a także mroźna, cicha a jednocześnie wrzaskliwa. (…) Stanisława wciągnęła owa noc pełna zaskakującej magii. (…) Wciśnięty w kolejowy fotel w pustym przedziale przymykał oczy i wypełniał przestrzeń duchami przeszłości.”

Życie podtrzymuje we mnie niegdysiejszy wrzesień

fot. Maria Duszka

   Birutė Jonuškaitė jest Litwinką, która urodziła się i dorastała w Polsce, w okolicy Sejn. Od czasu studiów mieszka w Wilnie. To poetka, prozaiczka, eseistka i tłumaczka naszej literatury na język litewski. Przełożyła m.in. utwory: Czesława Miłosza, Wisławy Szymborskiej, Hanny Krall, Jacka Dehnela, Magdaleny Tulli, a także piszącej te słowa. Od wielu lat pełni funkcję prezesa Związku Pisarzy Litwy. Jest laureatką wielu nagród, m.in.: Złotego Krzyża Zasługi RP, Orderu „Za zasługi dla Litwy“ oraz Nagrody im. Witolda Hulewicza.

Algorytmy naszego istnienia

(O poemacie „Totum” Elżbiety Musiał)

Poemat „Totum” Elżbiety Musiał to swoista mowa żywiołów, tych, co zastygłe w milczeniu kamienia, i tych, co żywe, stale obecne, nieprzemijające. A w środku tych żywiołów zmagający się z nimi i ze sobą człowiek. Istota zbyt złożona i jednocześnie zbyt prosta. Od prawieków pytająca o swoje istnienie, tak nikłe, że niewidoczne prawie. Co po nim zostanie, może tylko krótkotrwała pamięć albo „ślady na piasku i kręgi na wodzie” – jak pisze autorka, przywołując tu frazę z wiersza Staffa.

W ogrodzie słów

 Do swojego bogatego dorobku literackiego Elżbieta Jach dołączyła dopiero co wydany zbiór zawierający miniatury, waki i haiku. Nosi tytuł „Mgnienia” i wskazuje, że będą to utwory krótkie, niemal lapidarne, jednym słowem coś, co trwa jak „okamgnienie”. Mimo woli przypomina się wiersz Daniela Naborowskiego mówiący o tym, że nasze życie jest zaledwie „czwartą częścią mgnienia”, bo tak kruche jest i ulotne.

CHMURY JAK LUDZKIE MYŚLI W POEZJI MARII DUSZKI   

W poezji Marii Duszki chmury naprawdę są wolne. Nie tylko w sensie meteorologicznym – nieprzewidywalne, zmienne, obecne, choć nietykalne – ale też w znaczeniu wewnętrznej, ludzkiej wolności, tej najtrudniejszej, bo subtelnej, wyrażonej półszeptem. W tomie „Wolność chmur” – przetłumaczonym na język litewski przez wybitną Birutė Jonuškaitė, tłumaczkę poezji Szymborskiej i Miłosza – spotykamy Duszkę, jaką znamy z wcześniejszych tomów, ale jakby bardziej wyciszoną, bardziej kontemplacyjną, niezmiennie czułą na detale codzienności.

O Miłości w Rzeczniowie Grzegorza Raka

Rzeczniów i okolice, te bliższe i te dalsze, to część świata przedstawionego w powieści Grzegorza Raka, znacząca i ważna, rozciągnięta w czasie aż na kilkadziesiąt lat. W czasie trudnym, przełomowym naszej historii, bo tym sprzed i po „Solidarności”, która tak mocno zaznaczyła się w życiu Polaków, że stała się pewnego rodzaju cezurą, linią graniczną oddzielającą jakby dwa światy. Ale to tylko umowna granica, może nawet iluzoryczna, bo nie tak łatwo zmienić mentalność ludzi (zwłaszcza tę wyniesioną z PRL-u) zakorzenioną w stereotypach, zwyczajach i obyczajach.

Nieuchronna bezpowrotność

W poezji Stefana Jurkowskiego, zwłaszcza w tomikach ostatnich (np. Obcy jestem czy Epizod podróżny), pojawia się wiele pytań o egzystencję człowieka w świecie, kulturze, czasie, a także w swojej jednostkowej codzienności. W tomiku Bezpowrotność, dopiero co wydanym, pytania te pogłębiają się jeszcze w swoim filozoficznym wymiarze, gdy podmiot liryczny zastanawia się nad sensem naszego istnienia, jego kruchością i znikomością, nad ograniczonością naszego poznania, nad ciążącą nam wiedzą i zarazem niewiedzą zarówno o świecie, jak i o nas samych.

Andrzej Nowak-Arczewski o powieści „Puzzle polskie” Grzegorza Raka

Jestem pod wrażeniem książki Grzegorza Raka „Puzzle polskie”. To kawał dobrej literatury. Jest w niej wszystko, miłość, zdrada, przyjaźń, wierność, nasze skomplikowane losy ostatnich kilkudziesięciu lat, odkrywanie tajemnic kolejnych pokoleń, jednym słowem puzzle polskie.

"Kochać, jak to łatwo powiedzieć..."

Zapewne Piotra Szczepanika z nieśmiertelną piosenką, którą użyłem jako tytułu mego tekstu 

pamięta moje pokolenie, czy Roberta Baranowskiego – tego już nie jestem pewien. 

Pośpiewajmy jeszcze ze Szczepanikiem: „Kochać to nie pytać o nic”. Ale my właśnie chcemy

 pytać. My to znaczy ja-czytelnik i ja-recenzent.