Krytyka literacka

Leży przede mną świeżo wydany tomik wierszy Krzysztofa Gąsiorowskiego zatytułowany „Moja stara naga maszyna do pisania i panienki na imieninach” (Wydawnictwo Adam Marszałek). Oddaję się przypadkowi i otwieram na stronie 106:
„Paląc, pijąc, straciłem
zęby. Nie odrosną, nie jestem
rekinem.
Zostanie po mnie
raczej krzycząca niż szydząca
czaszka”.

Z zegarami nie ma przelewek. Są bezlitosne, a czasami przypominają o tym umieszczone na nich monogramy. I poeci to dostrzegają, poczynają rozmyślać, biorą na warsztat. Zazwyczaj są to twórcy „w pewnym wieku”, ale nie zawsze. Andrzej Wołosewicz – będący w wieku poczciwie średnim – już postanowił wziąć się za bary z hegemonią zegarów nazywaną przemijaniem.

Nie chciałbym za bardzo „wydwarzać” – jakby napisał zacny Łukasz Górnicki - przy analizie materiału poetyckiego M.T. Skwarek-Gałęskiej, ale wielka postmodernistyczna metafora Ciała i Głosu wydała mi się tu dość użyteczna. Nie jestem jednak do końca wierny tym sensom, jakie przy użyciu owej dychotomii się pojawiały w rozlicznych esejach i pracach filozoficznych, pamiętam bowiem, że źródeł tego dopełniania (Ciało – Głos) należałoby szukać raczej w myśli i konceptach kognitywnych. Nie wypada mi tu nawet przypominać, że znana praca Marka Johnsona wprowadziła ów element „cielesności” w sfery mentalne („The Body In the Mind”) ustalając żelazną zasadę nowej koncepcji poznania: najpierw fizyczne doświadczenia – potem słowna konceptualizacja.

„Poznać doskonałość drzewa / można jedynie małpią czułością / zrozumieć jezioro to pokonać jego obojętność / To co istnieje zajęte jest sobą /... Lecz być naprawdę można tylko obok śmierci...” Wiersz „Puszcza” jest ważnym utworem w twórczości Piotra Dumina, a zapewne też całego pokolenia. Puszcza to symbol, to obraz życia. Spełnia się ona tak jak tu , w miłości, w łagodności, w okrucieństwie. Jest nieustępliwa, spełnia się też bezustannie. Kiedy wchodzi do jej wnętrza człowiek, wnosi myśl, która podziwia i analizuje.

Czym jest poezja dla Anny Sołbut? Czy tylko iluzoryczną repliką postrzegalnej rzeczywistości, czy sposobem eksploracji innego świata – tego poza pozorami, niematerialnego, niewidzialnego, ale jak najbardziej rzeczywistego, przeżywanego na jawie, przeczuwanego w snach? A może jest pomostem łączącym rzeczywistość tego świata z rzeczywistością duchową?

Ten kolejny zbiór wierszy Mai Rodziewicz-Szynickiej jest dla mnie oczywistym dowodem rozwoju Jej talentu, ale i lustrem niezwykłych przeżyć emocjonalnych i intelektualnych. Czytając maszynopis, utwierdzałem się w podziwie dla mądrości tych wierszy i ich „skromności”. Sporo tu przecież tekstów epigramatycznych, krótkich, „skąpych”, wręcz ascetycznych, w których jednak mieszczą się całe traktaciki filozoficzne.

Z drogi jesteśmy, najbardziej do niej należymy. Mirosława Prywer w swoim piątym tomiku poezji „Podróż liryczna” wypowiada to przesłanie.
Czas człowieka – od chwili urodzin aż po śmierć – jest czasem biegnącym linearnie, zataczając koła o zmieniających się promieniach, które znaczą poszczególne lata, a w nich ważne święta, wydarzenia, przejścia oraz intensywność przeżywania. To właśnie w podróży linearność czasu uwidacznia się najwyraźniej. Jest bowiem początek i koniec podróży, którymi najczęściej bywa nasz dom, i dobrze się dzieje, że do niego z radością wracamy, często z zamysłem... następnej podróży. Podróż zaspokaja potrzebę zmian w naszym życiu i dlatego najbardziej lubimy wracać „inną” drogą.

Opublikowanie wyboru wierszy jest obarczone szczególną odpowiedzialnością. Trzeba spośród setek albo tysięcy utworów wyłowić te, które najpełniej ukazują dorobek poety. W tym celu należy poskromić nadmiar emocji i pokierować się rozwagą, by powstała wartościowa konstrukcja tomu. Oczywiście zdarza się i tak, że co innego odpowiada autorowi, a co innego czytelnikowi. Jednak konsekwencje publikacji ponosi poeta – otrzymuje pochwałę albo spotyka go dezaprobata. Ważne, by twórca i odbiorca tekstów nie mieli poczucia straty czasu, zajmując się wolumenem.

Druga część frazy znanego wiersza Eugeniusza Jewtuszenki (mówiącego o poecie): "I choćby Bóg odpuścił winy wszystkie/ Samemu sobie nie daruje" (tłumaczenie Andrzeja Mandaliana) - z powodzeniem może posłużyć za tytuł recenzji tomiku wierszy Leszka Żulińskiego "Mefisto". To już nie proteza sumienia podpierająca kulejącą jaźń, ale sumienie, będące sercem duszy, objawia się w pełni czasu i przestrzeni.

Nie po raz pierwszy mam do czynienia z książką Eugeniusza Szulborskiego. Wielokrotnie wypowiadałam się na temat jego poezji lirycznej i satyrycznej. Tym razem prezes Związku Literatów Polskich Oddział w Białymstoku wydał kolejny wybór wierszy - „Zmienna pogoda”. Na okładce, utrzymanej w odcieniach szarości, rozbujana huśtawka i jej odbicie w kałuży – doskonale korespondują z tytułem sugerującym kapryśną, późnojesienną lub wczesnowiosenną pogodę. Z tyłu okładki czytamy: "Eugeniusz Szulborski (ur. 1938r.) – historyk, poeta i satyryk, pierwszy redaktor kwartalnika literackiego „Najprościej” i kwartalnika Galerii im. Sleńdzińskich „Ananke”(...) Autor ponad czterdziestu książek poetyckich(...) Na co dzień związany z Galerią Sleńdzińskich w Białymstoku, gdzie pracuje”...